23 มีนาคม 2162
มีจดหมายของซามูแอล พอทส์ ที่สงขลาเขียนถึงริชาร์ด เบอร์นาบี ที่กรุงสยาม ว่าได้รับพระราชทาน จากเจ้าเมืองปัตตานี ทรงเชื้อเชิญให้ชาวอังกฤษไปตั้งห้างที่นั่น และทรงสัญญาจะให้ผลประโยชน์หลายประการ ห้าง ต้องการสิทธิพิเศษเพื่อการนี้ เครื่องบรรณาการ ส่งไปถวายเจ้าเมือง ดังใจความย่อของจดหมายว่า "วันที่ 22 กุมภาพันธ์ ข้าพเจ้ารู้สึกเป็นเกียรติที่ได้รับพระราชทานของกำนัลจากรายาแห่งสงขลา และ เจ้าเมืองมีส้มและผลไม้ต่าง ๆ เป็นต้น รวมทั้งจากขุนนางคนหนึ่งในกลุ่มออรัง คะยา และผู้ที่ดำรงตำแหน่งสูงของ ศาลที่นั่นด้วยการมาที่นี่ของข้าพเจ้าก็เพื่อเจรจาความเมือง และเพื่อตอบสนองพระราชประสงค์ของท่านรายา และ เจ้าเมืองที่ได้ทรงกรุณาแก่บริษัทให้จัดสร้างห้างขึ้นได้ที่ท่าแห่งนี้ ซึ่งข้าพเจ้ามิได้เคลือบแคลงสงสัยแต่ประการใด (การจัดสร้างห้างคงจะทำได้ภายในไม่ช้านี้หลังจากเจรจากันเสร็จเรียบร้อยแล้ว) ว่าเราจะไม่ได้รับการต้อนรับอย่าง ฉันท์มิตรเพราะท่านรายาได้ให้ความมั่นใจแก่เราว่า จะให้ความคุ้มครองและช่วยเหลือเราเป็นพิเศษ สัญญาว่าจะให้ สิทธิพิเศษแก่บริษัทเช่นเดียวกับที่บริษัทได้รับอยู่ ณ ท่าแห่งอื่น ๆ ที่บริษัทมีที่พำนักอยู่ข้าพเจ้ายอมรับความเมตตา- กรุณาของท่านรายาที่มีแก่เราครั้งนี้ด้วยความเคารพยกย่องและได้ขอบคุณท่านรายาและเจ้าเมืองในการที่ได้เสนอจะ ให้สิทธิพิเศษและอำนวยความสะดวกแก่เรา ข้าพเจ้าได้จัดผ้าลูกไม้สีขาวเนื้อดี 1 ชิ้น กับมีด 4 ด้าม ไปทูลถวายท่าน รายาด้วย ข้าพเจ้าทราบมาว่าท่านยินดีที่จะรับของดังกล่าวไว้ ข้าพเจ้าได้แจ้งไปให้ทราบว่าสินค้าอะไรบ้างที่บริษัท ต้องการซื้อไว้มากที่สุด สินค้าดังกล่าวส่วนใหญ่ ได้แก่ การผูกขาดซื้อพริกไทยแต่ผู้เดียว สินค้าสำคัญอื่น ๆ ที่ระบุไว้ คือ ฟันช้าง ดีบุก รังนก กระดองเต่า การบูร เสื่อกกอย่างดี น้ำประสานทอง เช่นเดียวกัน ทองคำและพลวงไม่ว่าจะ จำนวนเท่าใดก็ตามที่ส่งมาจากญี่ปุ่นและเมืองจีนทุกปีบริษัท ฯ จะรับชื้อไว้หมด ทั้งหมดนี้ใคร่ขอท่านได้โปรดแจ้ง เป็นหนังสือเป็นทางการยืนยันมาให้ทราบด้วย ซึ่งข้าพเจ้าจะยินดีมาก และจะได้แจ้งต่อไปให้หัวหน้าของเราที่กรุง- สยามได้ทราบต่อไป คิดว่าหัวหน้าที่นั่นคงจะรู้สึกยินดีเช่นกัน และคงจะออกคำสั่งในระหว่างรอดำเนินการต่อไป อยู่นี้ ข้าพเจ้าได้แจ้งความประสงค์ใคร่ที่จะติดต่อกับท่าเรือเหล่านั้นไป เพื่อจะได้ทราบว่าจะมีเรื่องยุ่งยากสำหรับ การนี้ประการใดหรือไม่ถ้าหากพวกเขาจะนำพริกไทยไม่ว่าจะจำนวนเท่าใดก็ตามรวมทั้งสินค้าอื่นด้วย มาเสนอขาย แก่ข้าพเจ้า แล้วข้าพเจ้าก็ยินดีที่จะจ่ายให้ในราคาท้องตลาดที่ซื้อขายกันอยู่ และจะเลือกเอาสินค้าอะไร เพื่อแลก เปลี่ยนกันได้ตามใจชอบหรือตามแต่ที่พวกเขา จะเห็นเหมาะพวกนั้นได้เดินทางออกไปแล้วเป็นเวลา 10 วัน ข้าพเจ้า เฝ้าคอยคำตอบจากพวกนั้น และคำยืนยันว่าจะได้ของที่ต้องการหรือไม่อยู่ทุกชั่วโมง ซึ่งทั้งนี้ ข้าพเจ้าหวังเป็น อย่างยิ่งว่าท่านคงจะเห็นชอบด้วยทุกประการ และหวังว่าคงจะนำประโยชน์อันใหญ่หลวงมาสู่บริษัทสืบไปภายหน้า ซึ่งข้าพเจ้าขอตั้งปฏิญาณอย่างแน่วแน่ในอันที่จะประกอบภารกิจของบริษัทให้สำเร็จลุล่วงไปอย่างสุดความสามารถ" และต่อมา โรเบิร์ต ปาร์กเกอร์ที่บันตัม ได้เขียนถึงริชาร์ด เบอร์นาบีที่กรุงสยาม ลงวันที่ 26 เดือน เดียวกัน ความว่า เรามีความเสียใจ ที่ปรากฏว่าความเคลือบแคลงสงสัยของเราได้กลับกลายมาเป็นความจริง เรื่องนี้ เป็นเรื่องเกี่ยวกับ มร. กิบบอนส์ กับ มร. แซงการ์ได้ร่วมกันกราบทูลขอยืมเงินจากพระเจ้ากรุงสยามโดยอาศัยบัญชี ของบริษัท และได้นำเอาไปใช้ในเรื่องส่วนตัว และแม้ว่าเรือที่ใช้ส่งสินค้ามาจะถูกพายุฝนกระหน่ำรั่วไปหมด สินค้า บางส่วนต้องชำรุดเสียหายก็ตาม แต่ก็ปรากฏว่าได้เดินทางไปถึงกรุงสยามได้ในที่สุด เรารู้สึกยินดีมากที่สามารถ หลบหลีกภยันตรายครั้งนี้มาได้ และหวังเป็นอย่างยิ่งว่าท่านคงจะจัดการธุรกิจให้เรียบร้อย สามารถทำให้ตลาด ดีขึ้นจนสามารถขายของ ๆ เราได้เพียงพอที่จะชำระหนี้ให้พระเจ้ากรุงสยามได้ ซึ่งเรื่องนี้ทราบว่าพวกเขาได้ทำ สัญญาเพื่อให้จัดส่งสินค้าไปให้เป็นที่เรียบร้อยไปแล้ว... เราทราบว่าท่านจำต้องเปลี่ยนแปลงข้อความ ในจดหมายและของเครื่องบรรณาการที่จัดไปทูลเกล้า ฯ ถวายพระเจ้ากรุงสยาม ได้ทรงให้การต้อนรับอย่างฉันท์มิตรและเพียบพร้อมไปด้วยความเมตตากรุณา แต่ก็รู้สึก ไม่พอใจอยู่บ้างที่พระองค์ทรงปฏิเสธไม่ยอมรับหมวกกำมะหยี่กับดาบไว้ และได้จัดส่งคืนมา ทั้งนี้เพราะของเหล่านี้ เราได้จัดทำเป็นพิเศษสำหรับนำขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวายโดยเฉพาะ ฉะนั้น เราจึงไม่รู้ว่าท่านจะจัดการกับข้าวของที่ทรง คืนมาต่อไปอย่างไร แต่ก็หวังว่าท่านคงพอมีโอกาสเพ็ดทูลให้ทรงรับไว้ถ้าท่านมีโอกาสขึ้นไปละโว้ ตามที่ท่านได้เคย ฝากความหวังไว้ ทั้งนี้เพื่อมิให้บริษัทของเราต้องขาดทุนมากนัก เพราะสังเกตได้จากที่หลังจากได้นำเครื่อง บรรณาการขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวายแล้วพระเจ้ากรุงสยามได้พระราชทานดีบุกมาให้ท่านถึง 42 หาบอีกส่วนหนึ่งที่ มร. กิบบอนส์ กับ มร. แซงการ์นำขึ้นทูลเกล้าถวายพระองค์ก็ทรงพระราชทานดีบุกตอบแทนให้เป็นจำนวนถึง 20 หาบ ซึ่งท่านได้นำขึ้นบรรทุกเรือ "ไต้หวัน" แล้วของกำนัลที่ท่านพระคลังมอบให้ได้แก่เครื่องแต่งกายญี่ปุ่น 1 ชุด หอก และหลาว ของดังกล่าวเราได้รับไว้ และได้จัดส่งต่อไปให้บริษัท พร้อมด้วยจดหมายของท่านพระคลังกำกับไปด้วย เรียบร้อยแล้ว ในหนังสือของท่านพระคลังนั้น เราได้ทราบว่าท่านพระคลังผู้นี้เป็นผู้ที่มีอำนาจมาก เป็นนักการเมือง ที่นับได้ว่าได้รับความสำเร็จอย่างสูง ท่านพระคลังประสงค์จะเชื้อเชิญให้เราตั้งรกราก และประกอบธุรกิจการค้าใน พระราชอาณาจักรของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระเจ้ากรุงสยาม แต่ในขณะนี้ท่านพระคลังและพระเจ้ากรุง- สยามเองก็ยังไม่ประสงค์จะผูกมัดตัวเอง ในการให้สิทธิทางด้านการค้าในสินค้าชนิดใดชนิดหนึ่งอย่าผลีผลามเกิน ความจำเป็น เกี่ยวกับความระมัดระวังของท่านในเรื่องนี้เราไม่อาจจะว่ากล่าวเขาได้ แม้ว่าบางครั้งท่านก็ส่อให้เรา เห็นว่า ท่านพยายามจะสร้างสถานการณ์ให้เกิดความรู้สึกริษยาซึ่งกันและกันขึ้น โดยทำประหนึ่งว่าสินค้าที่มาจาก อังกฤษนั้นขายไม่ค่อยดีอย่างที่ท่านนึกเอาไว้หรือที่พยายามจะเกลี้ยกล่อมให้เราหลงเชื่อ ฉะนั้น ในคราวต่อไปเราจะ คอยฟังท่านว่าจะให้คำแนะนำแก่เราประการใดเมื่อท่านจะเขียนถึงท่านพระคลัง เพราะท่านก็ได้ส่งของกำนัลไปให้ ท่านพระคลังและได้รับของแปลก ๆ ตอบแทน ซึ่งท่านพระคลังยังได้ขอดูของแปลก ๆ อีกถ้าหากมีและท่านก็ได้จัด ส่งมาให้เรา และยังได้ขอให้บริษัทช่วยจัดหาแบบให้และให้รีบจัดส่งมาให้เราโดยเร็ว ซึ่งเรื่องนี้เราไม่สงสัยเลยว่า พวกเขาคงจะจัดให้ได้ภายในกำหนดเวลา ในเรื่องเกี่ยวกับที่พระเจ้ากรุงสยามรับสั่งว่าจะให้ดีบุกแก่เรานั้น เราคิดว่าท่านควรคิดตอบปฏิเสธ อย่างนิ่มนวล เพราะว่าเราไม่ได้รับคำสั่งจากบริษัทให้ทำการค้าโดยเงินเชื่อ และไม่ชอบด้วยเหตุผลทั้งในแง่พระองค์ ในฐานะเจ้าหนี้และฝ่ายเราในฐานะลูกหนี้ คำแนะนำเกี่ยวกับการค้าของดัทช์ของท่าน ที่ส่งมาถึงเรานั้นเป็นที่พอใจ ซึ่งเราคิดว่าส่วนใหญ่ ประกอบด้วยสินค้าที่เรือนำมาจากญี่ปุ่นทุกปี ส่วนที่เหลือก็คงมีแต่สินค้าที่สำหรับใช้เป็นเสบียงกรังอาหาร และ รายจ่ายประจำของห้างเท่านั้น แม้ว่าพวกดัทช์ประสงค์จะซื้อไม้จันทร์หอมเพิ่มมากขึ้น แต่พระเจ้ากรุงสยามก็ มิได้ทรงจัดให้ จนกว่าจะได้ทราบว่าเอาไปใช้ในโอกาสอะไร ซึ่งเรื่องนี้เป็นเหตุให้ท่านต้องขอให้พ่อค้าจัดส่งมา ให้ท่านโดยตรง เป็นจำนวน 1,000 หาบ.... ส่วนในเรื่องที่ท่านเขียนมาเกี่ยวกับการจัดสร้างห้างขึ้นที่นี่นั้น ได้ให้เราลำบากใจอยู่มากทีเดียว เพราะท่านก็ย่อมรู้อยู่แล้วว่าเราไม่ได้รับคำสั่งให้ดำเนินการเช่นนั้นจากบริษัท ทั้งขณะนี้เราก็ยังไม่สู้พอใจที่ค่าใช้- จ่ายในการค้าสินค้าอังกฤษยังสูงอยู่มาก หรือมิฉะนั้นก็การค้าที่นั่นจำต้องใช้ค่าใช้จ่ายอยู่มากทีเดียว เพราะว่า ท่านจะเขียนบอกมาวาจะเสียค่าใช้จ่ายเพียง 3,000 เหรียญก็ตาม แต่หากท่านคิดจะลงมือแล้วก็เป็นการยากที่จะ ถอนมือออกซึ่งเราคิดว่าค่าใช้จ่ายคงจะเพิ่มขึ้นถึง 6,000 เหรียญเป็นแน่ เราได้เขียนไปถึงบริษัทเป็นการเพียง- พอแล้วเกี่ยวกับเรื่องนี้ และขณะนี้ก็รอคำตอบอยู่ว่าจะให้ความมั่นใจแก่เราได้เพียงใด และจนกว่าเราจะได้คำตอบ นั้น เราใคร่ขอให้ท่านดำเนินการด้วยความระมัดระวัง เราเชื่อว่าเขาคงจะให้เราเลือกเอาเอง และถ้าหากเราพบว่า ปีกลายขายสินค้าได้ดีเท่าใดและปีนี้จะขายได้เท่าไรแล้ว ก็ขอให้ท่านแจ้งมาให้เราทราบ ขอให้ท่านมั่นใจว่าเราจะ พยายามกระทำทุกวิธีทาง เช่นเดียวกับที่ท่านกระทำอยู่นั่นคือจะขอร้องทุกอย่างเท่าที่จะขอได้ หากการขอนั้นนำ มาซึ่งผลประโยชน์และเกียรติยศอันใหญ่หลวงมาสู่บริษัทของเราและนำความสะดวกมาสู่ท่านเอง ของกำนัลสำหรับพระเจ้ากรุงสยาม และท่านพระคลังนั้นเราจะได้จัดให้ตามคำสั่งและจะส่งไปให้ท่าน โดยตรง....
