คนอีสานนับถือวิญญาณบรรพบุรุษ
คือ ผีปู่ตา และผีฟ้า คือ แถน ควบคู่ไปกับการนับถือพระพุทธศาสนา
ฉะนั้นในแต่ละหมู่บ้านทางภาคอีสาน จะต้องมี " ดอนปู่ตา "
ซึ่งเป็นที่ดอนมีต้นไม้ใหญ่ไม่ไกลจากหมู่
บ้านนัก ตั้งศาลเรียกว่า "ตูบ" 4 เสาขึ้นเพื่อเป็นที่สถิตของบรรพบุรุษ
กลางหมู่บ้านก็จะต้อง " หลักบ้าน"
เป็นเสาไม้มงคลมีเสาเอก และเสาบริวารเป็นที่สิงสถิตของเทพารักษ์
เพื่ออารักขาให้หมู่บ้านอยู่ดีมีสุข
และจะมีพิธีเซ่นสรวงในเดือน 7 เรียก บุญซำฮะ
การถือฤกษ์ยามในการปลูกเรือน
ในเดือนยี่ เดือนสี่ เดือนหก เดือนเก้า เดือนสิบสอง
ถือเป็น
ฤกษ์ที่ดีในการปลูกเรือน โดยเฉพาะในเดือนหกและเดือนเก้า
ทำเลการปลูกเรือน ทำเลที่เหมาะในการปลูกเรือน เช่น รูปดวงจันทร์รูปมะนาวตัดรูปเรือ
สำเภาและรูปสี่เหลี่ยมคางหมู เป็นความเชื่อสำหรับผู้ครองเรือนในทุกภูมิภาคเพื่อให้เกิดความเป็นสิริ
มงคลต่อผู้อยู่อาศัย ในภาคอีสานก็เช่นเดียวกันหากจะมีคติความเชื่อในเรื่องทิศและชัยภูมิที่ดินเพิ่มเติม
คือหากเป็นแผ่นดินที่สูงทางใต้ ต่ำทางเหนือ เป็นที่ ไชยะ แผ่นดินที่สูงทางตะวันตก
ต่ำทางตะวันออก
เป็นที่ยะสะศรี แผ่นดินที่สูงทางพายัพ ต่ำทางทักษิณ เป็นที่ สะศรี ถือว่าเป็นทำเลที่ดี
เลือกเสาเรือน การเลือกไม้ทำเสาเรือนในภาคอีสานเป้นความสำคัญอันดับแรกเช่นเดียวกับ
ภาคอื่นลักษณะของเสาเรือนที่ดี สำหรับคนอีสาน เชื่อว่าควรคัดเสาต้นตรง
4 ประเภท คือต้นเสากลาง
เสาและปลายเสาขนาดเท่ากันต้นเสาใหญ่ ปลายเสาเล็ก เป็นเสาตัวเมียดี
ต้นเสาเล็กปลายเสาใหญ่กลาง
เสาเล็กไม่ดีเสาอมเปลือกเสาอมเปลือก เสาคด เสาเป็นตาเป็นรอยไม่ดี
"เสาแฮก" หรือเสาแรกซึ่งเป็นเสาสำคัญในการปลูกเรือนให้เลือกไม้ซึ่งเกิดในที่ราบเรียบใบ
ไม่ระเกะระกะกับต้นอื่นลำต้นปลอดเกลี้ยงใบดกมองดูคล้ายพระภิกษุยืนกางกลดกิ่งใบไม่เหี่ยวแห้งมี
นกหนูและมดดำแดงอาศัยอยู่มาก ควรนำมาทำเสาแรกเจ้าของเรือนจะอุดมสมบูรณ์ด้วยข้าวของเงินทอง
"เสาขวัญ"
เสาสำคัญอันดับรอง ให้เลือกไม้ที่เกิดบนดินแล้วลาดต่ำลงมา ซึ่งมีลำต้นสูงกว่าต้น
อื่น ๆ กิ่งใบไม่เหี่ยวแห้ง เวลาสงัดไม่มีลมจะมีใบหนึ่งไหวติงอยู่ไม่ขาดระยะไม้ต้นนี้เมื่อเลือกมาทำเป็น
เสาขวัญเจ้าของเรือนจะมั่งคั่งมั่งมี
วิธีคัดเลือกเสาวิธีหนึ่งคือ
การดูตาเสาเช่นเดียวกับภาคกลาง เสาที่เป้นมงคลควรเป็นเสาปลอด
คือมีตาเสาบางอย่างที่ให้คุณ เช่น ตาก้นหอย คือ เสาที่มีตาเป็นขอดเหมือนก้นหอย
ตาดาวเรือง คือ เสา
ที่มีตาเล็ก ๆเป็นนมหนูทั่วไปตามลำเสาทั้งสองลักษณะนี้เป็นมงคลนัก
โสก
- สัดส่วนที่เป็นมงคล การโสก หมายถึงการกระทำที่ถูกโฉลก
คือ สัดส่วนความกว้าง
ยาวสูงที่เป็นมงคล ถ้าดีเรียกว่า ถูกโสก องค์ประกอบของเครื่องเรือนที่นิยมโสก
หาสัดส่วนที่เป็นมงคล
ได้แก่ เสาเรือนกะทอดเรือน (พรึง) บันไดเรือน เป็นต้น ตัวอย่างเช่น วิธีโสกความยาวของเสาเรือน
จะ
ใช้เท้าเจ้าของเรือนทาบแล้วนับตามลำดับ
การฝังของมงคล
ในบริเวณบ้านเรือนสมัยโบราณ มีการฝังของมงคลไว้ตามทิศต่าง ๆ เพื่อให้
อยู่เย็นเป็นสุข มีความเจริญรุ่งเรือง ของที่ควรฝัง
อาทิ ทองคำ - ทิศบูรพา
เงิน - ทิศอาคเนย์
เหล็ก
- ทิศทักษิณ ตะกั่ว - ทิศหรดี
ทอง - ทิศปัจจิม แก้ว - ทิศพายัพ
เขา - ทิศอุดร งา - ทิศอีสาน
ปลูกต้นไม้มงคล
ในภาคอีสานถือว่าต้นไม้เป้นมงคลอย่างหนึ่ง หากปลูให้ถูกทิศทางจะเกิด
ความสุขความเจริญ คตินี้ปรากฏในภาคกลางเช่นเดียวกัน ต้นไม้มงคลตามทิศของภาคอีสาน
มีดังนี้
ทิศบูรพา - ปลูกกุ่ม ก่าม กระถิน มะพร้าว หมาก พลู ทิศอาคเนย์
- ปลูกต้นยอ ทิศทักษิณ - ปลูกมะม่วง
มะเฟือง มะไฟ ทิศหรดี - ปลูกต้นคูณ
สะเดา ขนุน ทิศปัจจิม - ปลูกมะขาม มะยม ทิศพายัพ
-
ปลูกมะกรูดมะนาว ทิศอุดร
- ปลูกต้นหมากตัน(พุทรา)
ทิศอีสาน - ปลูกดอกรัก ต้นแพง
